Ο Μάρξ στο Σόχο

Ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το από το αιχμηρό θεατρικό έργο του Χάουαρντ Ζιν

(…) Ισχυρίζονται ότι επειδή κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση, ο κομμουνισμός είναι νεκρός. Scheisskopfen [Σκατοκέφαλοι]! Οι δημοσιογράφοι, οι πολιτικοί που τα λένε αυτά τι παιδεία έχουν; Διάβασαν ποτέ το Μανιφέστο που γράψαμε με τον Ένγκελς όταν εκείνος ήταν εικοσιοχτώ χρον’ων κι εγώ τριάντα; (Παίρνει ένα βιβλίο από το τραπέζι και διαβάζει) «Στη θέση της παλιάς αστικής κοινωνίας με τις τάξεις και την πάλη των τάξεων, θα έχουμε μια ένωση, στην οποία η ελευθερία του ατόμου θα είναι προϋπόθεση για την ελευθερία του συνόλου. Το ακούσατε αυτό; Μία ένωση! Αντιλαμβάνονται ποιος είναι ο στόχος του κομμουνισμού; Η ελευθερία του ατόμου! Νομίζουν ότι κάποιος που δηλώνει κομμουνιστής ή σοσιαλιστής αλλά φέρεται σαν γκάνγκστερ, μπορεί να καταλάβει τι είναι κομμουνισμός; Το να σκοτώνεις αυτόν που διαφωνεί μαζί σου-αυτό είναι ο κομμουνισμός για τον οποίο εγώ έδωσα τη ζωή μου; Αυτοί που επιμένουν να ερμηνεύουν τις ιδέες μου με θρησκευτικό φανατισμό, επέτρεψαν άραγε στους πολίτες να διαβάσουν το γράμμα που είχα στείλει στη Νιού Γιόρκ Τρίμπιουν, στο οποίο διακήρυττα πως η θανατική ποινή δεν έχει θέση σε καμία κοινωνία η οποία αυτοχαρακτηρίζεται πολιτισμένη; (Θυμωμένος) Υποτίθεται ότι ο σοσιαλισμός δεν πρέπει να αναπαράγει τις βλακείες του καπιταλισμού! Εδώ στην Αμερική, οι φυλακές σας έχουν ξεχειλίσει. Ποίοι είναι μέσα; Οι φτωχοί! Οι περισσότεροι είναι διαρρήκτες, κλέφτες, ληστές, έμποροι ναρκωτικών. Πιστεύουν κι αυτοί στην ελεύθερη αγορά! Κάνουν ότι και οι καπιταλιστές αλλά σε μικρότερη κλίμακα. (Παίρνει στα χέρια του ένα άλλο βιβλίο) Ξέρεις τι γράψαμε εγώ κι ο Ένγκελς για τις φυλακές; «Αντί να τιμωρούμε το άτομο για τα αδικήματα που διαπράττει, πρέπει να καταστρέφουμε τις κοινωνικές συνθήκες που γεννούν την παρανομία και να προσφέρουμε σε όλους τους ανθρώπους το χώρο που έχουν ανάγκη στην κοινωνία για την προσωπική τους ανάπτυξη». Ναι μιλήσαμε για «μία δικτατορία του προλεταριάτου». Όχι τη δικτατορία ενός κόμματος, τη δικτατορία μίας κεντρικής επιτροπής, τη δικτατορία ενός ανθρώπου. Όχι, εμείς μιλήσαμε για μια προσωρινή δικτατορία της εργατικής τάξης. Ο λαός θα καταλάμβανε το κράτος και θα κυβερνούσε με γνώμονα το κοινό συμφέρον –μέχρις ότου το ίδιο το κράτος θα γινόταν περιττό και σταδιακά θα εξαφανιζόταν. Ο Μπακούνιν, όπως ήταν φυσικό, διαφωνούσε. ‘Ελεγε ότι ένα κράτος, ακόμα και εργατικό, εάν έχει στρατό, αστυνομία και φυλακές, θα γίνει αυταρχικό. Του άρεσε πολύ να διαφωνεί μαζί μου.
(…) Ο Μπακούνιν κι εγώ συνεχίσαμε να πίνουμε και να συζητάμε και να λογομαχούμε. Του είπα: «Μιχαήλ, δεν καταλαβαίνεις την έννοια του προλεταριακού κράτους. Δεν μπορούμε να ξεφορτωθούμε το παρελθόν με ένα στιγμιαίο οργασμικό ξέσπασμα. Θα χρειατσεί να χτίσουμε μία νέα κοινωνία με τα απομεινάρια της παλιάς. Αυτό παίρνει καιρό». Όχι, είπε. «Όταν ο λαός ανατρέψει την παλιά τάξη, πρέπει αμέσως να ζήσει με ελευθερία, αλλιώς θα τη χάσει». Άρχισε να γίνεται προσωπικό. Έχασα την υπομονή μου και του είπα: «Είσαι πολύ ηλίθιος για να καταλάβεις». Το μπράντι είχε αρχίσει να τον χτυπάει κι αυτόν. Είπε: «Μαρξ, φέρεσαι σαν υπεροπτικός μαλάκας, όπως συνήθως. Εσύ είσαι εκείνος που δεν καταλαβαίνει. Νομίζεις ότι οι εργάτες θα κάνουν την επανάσταση με βάση τη θεωρία σου; Χέστηκαν για τη θεωρία σου. Η οργή τους θα ξεχειλίσει αυθόρμητα, έχουν το έντσικτο της επανάστασης στα σωθικά τους». Είχε ξανάψει. «Αν θες να ξέρεις, εγώ τις φτύνω τις θεωρίες σου». Και λέγοντας αυτό, έφτυσε στο πάτωμα. Τι γουρούνι! Αυτό πήγαινε πολύ. Είπα Μιχαήλ , μπορείς να φτύνεις τις θεωρίες μου, αλλά όχι το πάτωμά μου. Καθάρισέ το αμέσως». «Να το», είπε, «το ‘ξερα πως ήσουνα τραμπούκος». «Κι εγώ πάντα το ‘ξερα πως είσαι ευνούχος», απάντησα. Βρυχήθηκε σαν προϊστορικό ζώο. Μετά όρμησε πάνω μου. Ήταν τεράστιος. Κυλιστήκαμε στο πάτωμα, αλλά ήμασταν πολύ μεθυσμένοι για να χτυπήσουμε άσχημα ο ένας τον άλλον. Μετά από λίγο, είχαμε κουραστεί τόσο πολύ που μείναμε κάτω λαχανιασμένοι. Μετά ο Μπακούνιν σηκώθηκε, σαν ιπποπόταμος που βγαίνει από το ποτάμι, ξεκούμπωσε το παντελόνι του και άρχισε να κατουράει έξω από το παράθυρο. Δεν πίστευα στα μάτια μου. Τι στο καλό κάνεις , Μιχαήλ;» «Τι νομίζεις ότι κάνω; Κατουράω έξω από το παράθυρό σου». «Είναι αηδιαστικό, Μιχαήλ», είπα. «Κατουράω το Λονδίνο, κατουράω ολόκληρη τη Βρετανική Αυτοκρατορία». «Όχι», είπα, «κατουράς το δρόμο μου». Δεν απάντησε. Κούμπωσε το παντελόνι του, ξάπλωσε στο πάτωμα κι άρχισε να ροχαλίζει. Ξάπλωσα κι εγώ στο πάτωμα και σύντομα έχασα τις αισθήσεις μου. Όταν ξύπνησε η Τζένη νωρίς το πρωί, μας βρήκε κοιμισμένους αγκαλιά.
(…) Μου λείπει η Τζένη. Θα είχε πολλά να πει για όλα αυτά. Την είδα να πεθαίνει, άρρωστη και δυστυχισμένη στο τέλος. Αλλά σίγουρα θυμόταν τα όμορφα χρόνια μας, τις γεμάτες έκσταση στιγμές στο Παρίσι, ακόμα και στο Σόχο! Μου λείπουν οι κόρες μου. (Παίρνει ξανά της εφημερίδα. Διαβάζει) «Πόλεμος στο Ιράκ. Μια γρήγορη και γλυκιά νίκη». Ναι τους ξέρω αυτούς τους γλυκούς πολέμους , που αφήνουν χιλιάδες πτώματα στο χώμα και μικρά παιδιά να λιμοκτονούν, χωρίς φαγητό και φάρμακα. (Ανεμίζει την εφημερίδα) Στην Ευρώπη, στην Αφρική, στη Μέση Ανατολή, άνθρωποι σκοτώνονται μεταξύ τους για σύνορα. (Είναι αναστατωμένος) Δεν ακούσατε τι είπα πριν από εκατόν πενήντα χρόνια; Καταργήστε αυτά τα γελοία εθνικά σύνορα! Όχι πια διαβατήρια, όχι πια βίζες, όχι πια συνοριακοί φύλακες. Προλετάριοι όλου του κόσμου ενωθείτε! (Πιάνει τη μέση του και κάνει μερικά βήματα) Ωχ, Θεέ μου, η μέση μου με σκοτώνει. Το ομολογώ: δεν περίμενα ότι ο καπιταλισμός είχε τέτοιες ικανότητες επιβίωσης. Δεν φανταζόμουνα ότι θα βρίσκονταν φάρμακα που θα κατάφερναν να κρατήσουν στη ζωή το άρρωστο σύστημα: πόλεμοι για να συνεχίσουν οι βιομηχανίες να δουλεύουν και για να κάνουν τους ανθρώπους να παθιάζονται με τον πατριωτισμό και να ξεχνούν τη μιζέρια τους. Θρησκόληπτοι να προσεύχονται ότι ο Χριστός θα ξανάρθει στη γη. (Κουνάει το κεφάλι του) Τον ξέρω τον Ιησού. Δε γυρίζει με τίποτα…
Έκανα λάθος το 1848, που νόμιζα ότι ο καπιταλισμός ήταν στα τελευταία του. Έπεσα έξω, γύρω στα διακόσια χρόνια. (Χαμογελάει) Αλλά που θα πάει, θα αλλάξει. Όλα τα σημερινά συστήματα θα αλλάξουν. Οι άνθρωποι δεν είναι βλάκες. Όπως έλεγε και ο Λίνκολν, «δεν μπορείς να κοροϊδεύεις όλους τους ανθρώπους για πάντα». Η κοινή λογική τους και το ένστικτο για αξιοπρέπεια και δικαιοσύνη θα τους ενώσουν. Μη γελάτε! Έχει συμβεί στο παρελθόν και μπορεί να συμβεί πάλι, σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα. Και τότε, οι ηγέτες της κοινωνίας, με όλο τον πλούτο τους, με όλους τους στρατούς τους, δεν θα μπορέσουν να το εμποδίσουν. Οι υπηρέτες τους θα αρνηθούν να τους υπηρετήσουν, οι στρατιώτες τους θα αρνηθούν να υπακούσουν στις διαταγές. Ναι, ο καπιταλισμός έχει πετύχει θαύματα της τεχνολογίας και της επιστήμης. Αλλά σκάβει το λάκκο του. Η ακόρεστη δίψα για κέρδος-κι άλλο, κι άλλο- δημιουργεί ένα κόσμο γεμάτο αναταραχή. Μετατρέπει τα πάντα-την τέχνη, τη λογοτεχνία, τη μουσική, την ίδια την ομορφιά- σε εμπορεύματα που αγοράζονται και πωλούνται. Μετατρέπει τους ίδιους τους ανθρώπους σε εμπορεύματα. Όχι μόνο τον εργάτη στο εργοστάσιο, αλλά και το γιατρό, τον επιστήμονα, τον δικηγόρο, τον ποιητή, τους καλλιτέχνες-όλοι υποχρεώνονται να πουληθούν! Και τι θα γίνει όταν όλοι αυτοί οι άνθρωποι αποκτήσουν εργατική συνείδηση και συνειδητοποιήσουν πως έχουν έναν κοινό εχθρό; Θα συνενωθούν για να εκπληρώσουν τον προορισμό τους. Και όχι μόνο στη δική τους χώρα, γιατί ο καπιταλισμός χρειάζεται μια παγκόσμια αγορά. Το σύνθημα του είναι «ελεύθερο εμπόριο» επειδή χρειάζεται να κινείται ελεύθερα σε κάθε σημείο της υδρογείου για ν α έχει περισσότερα κέρδη. Αλλά με αυτόν τον τρόπο, χωρίς να το θέλει, δημιουργείται μια παγκόσμια κουλτούρα. (Σταματάει να μιλάει, μένει σκεφτικός) Όταν πήγαμε στο Παρίσι με τη Τζένη, το 1843, ήμουνα εικοσιπέντε χρονών και τότε είχα γράψει ότι στη νέα βιομηχανική κοινωνία οι άνθρωποι αποξενώνονται από τη δουλειά τους γιατί τους είναι απεχθής. Αποξενώνονται από τη φύση, γιατί μηχανήματα, καπνός, μυρωδιές και θόρυβος έχουν εισβάλλει στις αισθήσεις τους- κι αυτό το λένε πρόοδο. Αποξενώνονται από τους άλλους, γιατί το σύστημα τους στρέφει τον καθένα εναντίον των υπολοίπων, σ’ έναν αγώνα για επιβίωση. Και αποξενώνονται από τον ίδιο τους τον εαυτό, ζώντας μια ζωή που δεν είναι δική τους, ζώντας σαν να μην θέλουν στ’ αλήθεια να ζουν, και τελικά μια καλή ζωή είναι δυνατόν να υπάρξει μόνο στα όνειρα, στη φαντασία. Αλλά υπάρχει ακόμα μια δυνατότητα να αλλάξουν τα πράγματα. Βέβαια είναι μόνο μία δυνατότητα. Τίποτα δεν είναι δεδομένο. Αυτό είναι πλέον σαφές. Κάποτε ήμουνα τόσο σίγουρος! Τώρα ξέρω ότι όλα μπορούν να συμβούν, όμως πρέπει οι άνθρωποι να ξεσηκωθούν! Μήπως σας ακούγεται υπερβολικά ριζοσπαστικό; Θυμηθείτε: «ριζοσπαστικός» σημαίνει να ασχολείσαι με τη ρίζα ενός προβλήματος. Και η ρίζα είμαστε εμείς. Έχω μία πρόταση. Φανταστείτε ότι έχετε βγάλει καλόγερους. Φανταστείτε ότι όταν κάθεστε πονάτε πάρα πολύ, και αναγκαστικά πρέπει να σηκωθείτε. Πρέπει να κινηθείτε, πρέπει να δράσετε! Ας σταματήσουμε να μιλάμε για καπιταλισμό και σοσιαλισμό. Ας μιλήσουμε απλώς, για το πώς θα χρησιμοποιήσουμε τον απίστευτο πλούτο της γης προς όφελος των ανθρώπων. Δώστε στους ανθρώπους αυτά που χρειάζονται: φαγητό, φάρμακα, καθαρό αέρα, πόσιμο νερό, δέντρα και γρασίδι, ευχάριστα σπίτια να μένουν, μερικές ώρες δουλειάς, μερικές ώρες ελεύθερες. Μη ρωτήσετε ποιος το αξίζει. Όλοι οι άνθρωποι το αξίζουν.
Τώρα είναι ώρα να πηγαίνω.
(Μαζεύει τα πράγματα του. Ξεκινάει να φύγει. Κοντοστέκεται) Σας τάραξα που βρέθηκα ανάμεσά σας; Δείτε το σαν μια Δευτέρα Παρουσία. Ο Χριστός δεν μπόρεσε να έρθει και έστειλε τον Μαρξ.