Β.Ι. Λένιν: Απάντηση στον Π. Κίεβσκι (Γ. Πιατακόφ)

Ο πόλεμος μερικούς τους εξουθενώνει και τους τσακίζει και άλλους τους ατσαλώνει και τους φωτίζει – όπως και κάθε κρίση στη ζωή του ανθρώπου ή στην ιστορία των λαών.

Η αλήθεια αυτή γίνεται αισθητή και στον τομέα της σοσιαλδημοκρατικής σκέψης για τον πόλεμο και απ’ αφορμή τον πόλεμο. Άλλο πράγμα είναι να βαθύνει κανείς πιο πολύ στις αιτίες και τη σημασία του ιμπεριαλιστικού πολέμου πάνω στη βάση του πολύ αναπτυγμένου καπιταλισμού, στα καθήκοντα τακτικής της σοσιαλδημοκρατίας σε σχέση με τον πόλεμο, στις αιτίες της κρίσης της σοσιαλδημοκρατίας και τα λοιπά, και άλλο πράγμα είναι να αφήσει κανείς να του εξουθενώσει ο πόλεμος τη σκέψη και, κάτω από την πίεση των φρικαλέων εντυπώσεων και των οδυνηρών συνεπειών ή ιδιοτήτων του πολέμου, να πάψει να σκέπτεται και να αναλύει.

Μια απ’ αυτές τις μορφές κατάπνιξης και εξουθένωσης της ανθρώπινης σκέψης απ’ τον πόλεμο είναι η περιφρονητική στάση του «ιμπεριαλιστικού οικονομισμού» απέναντι στη δημοκρατία. Ο Π. Κίεβσκι δεν παρατηρεί ότι όλους του τους συλλογισμούς τους διαπερνά χαρακτηριστικά αυτή η εξουθένωση, ο τρόμος, η παραίτηση από την ανάλυση εξαιτίας του πολέμου. Μα τι να μιλάμε τώρα εδώ για υπεράσπιση της πατρίδας, όταν έχουμε μπροστά μας ένα τόσο άγριο μακελειό! Τι να μιλάμε τώρα εδώ για δικαιώματα των εθνών, όταν βασιλεύει απλώς ο γενικός στραγγαλισμός! Για ποια αυτοδιάθεση, «ανεξαρτησία» των εθνών μπορεί να γίνει εδώ λόγος, όταν κοιτάξετε τι έκαναν με την «ανεξάρτητη» Ελλάδα! Τι να μιλάει κανείς και να σκέπτεται γενικά για «δικαιώματα», όταν παντού τσαλαπατούν όλα τα δικαιώματα στο όνομα των συμφερόντων της στρατοκρατικής κλίκας! Τι να μιλάει και να σκέπτεται κανείς για δημοκρατία, όταν δεν έχει απομείνει η παραμικρή διαφορά, στ’ αλήθεια απολύτως καμιά διαφορά ανάμεσα στις πιο δημοκρατικές δημοκρατίες και τις πιο αντιδραστικές μοναρχίες, όταν δεν φαίνεται γύρω μας ούτε ίχνος της στη διάρκεια αυτού του πολέμου!

Ο Π. Κίεβσκι θυμώνει πολύ, όταν του παρατηρούν πως αφέθηκε να τρομοκρατηθεί, αφέθηκε να παρασυρθεί ως την άρνηση της δημοκρατίας γενικά – θυμώνει και αντιτείνει: εγώ δεν είμαι καθόλου ενάντια στη δημοκρατία, είμαι μονάχα ενάντια σ’ ένα δημοκρατικό αίτημα που το θεωρώ «άσχημο». Όσο, όμως, κι αν θυμώνει ο Π. Κίεβσκι, όσο κι αν μας «διαβεβαιώνει» (και ίσως και τον ίδιο τον εαυτό του) ότι δεν είναι καθόλου «ενάντια» στη δημοκρατία, οι συλλογισμοί του –ή πιο σωστά: τα συνεχή λάθη των συλλογισμών του- αποδεικνύουν το αντίθετο.

Η υπεράσπιση της πατρίδας στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο είναι ψευτιά, δεν είναι, όμως, καθόλου ψευτιά σ’ ένα δημοκρατικό και επαναστατικό πόλεμο. Οι συζητήσεις για «δικαιώματα» σε καιρό πολέμου φαίνονται γελοίες, γιατί κάθε πόλεμος βάζει στη θέση του δικαιώματος την ανοιχτή και άμεση βία, ωστόσο αυτό δεν πρέπει να μας κάνει να ξεχνάμε ότι στην ιστορία υπήρξαν στο παρελθόν (και σίγουρα θα υπάρξουν, αναγκαστικά θα υπάρξουν και στο μέλλον) πόλεμοι (δημοκρατικοί και επαναστατικοί πόλεμοι), οι οποίοι, αντικαθιστώντας στον καιρό του πολέμου κάθε «δικαίωμα», κάθε δημοκρατία με τη βία, εξυπηρετούσαν με το κοινωνικό τους περιεχόμενο, με τις συνέπειες τους την υπόθεση της δημοκρατίας και επομένως του σοσιαλισμού. Το παράδειγμα της Ελλάδας φαίνεται να «αναιρεί» κάθε αυτοδιάθεση των εθνών, το παράδειγμα, όμως, αυτό, αν θέλει κανείς να σκεφτεί, να αναλύσει, να ζυγίσει κι όχι να ξεκουφαθεί από την ηχηρότητα των λέξεων, όχι να αφήσει τον εαυτό του να τρομοκρατηθεί κάτω από το βάρος των εφιαλτικών εντυπώσεων του πολέμου – το παράδειγμα αυτό δεν είναι διόλου σοβαρότερο και πειστικότερο από τις κοροϊδίες σε βάρος της δημοκρατίας απ’ αφορμή το γεγονός, ότι οι «δημοκρατικές», οι πιο δημοκρατικές δημοκρατίες, όχι μόνο η Γαλλία, αλλά και οι Ηνωμένες Πολιτείες, και η Πορτογαλία, και η Ελβετία, στη διάρκεια αυτού του πολέμου, εγκαθίδρυσαν και εγκαθιδρύουν την ίδια ακριβώς αυθαιρεσία της στρατοκρατικής κλίκας, όπως και η Ρωσία.

Είναι γεγονός ότι ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος εξαλείφει τη διαφορά δημοκρατίας και μοναρχίας, το να συνάγει, όμως, κανείς από δω την άρνηση της δημοκρατίας, ή έστω και την περιφρονητική στάση απέναντι σ’ αυτή, σημαίνει ότι επιτρέπει να του εξουθενώσουν τη σκέψη οι φρίκες του πολέμου. Έτσι σκέπτονται και πολλοί οπαδοί του συνθήματος του «αφοπλισμού» (η Ρόλαντ-Χολστ, οι Ελβετοί νέοι, οι Σκανδιναβοί «αριστεροί» κ.ά.) – τι να μιλάμε, λέει, τώρα εδώ για επαναστατική χρησιμοποίηση του στρατού ή της πολιτοφυλακής, όταν, κοιτάξτε, υπάρχει καμιά διαφορά ανάμεσα στην πολιτοφυλακή των δημοκρατιών και τον τακτικό στρατό των μοναρχιών σ’ αυτόν τον πόλεμο; -όταν ο μιλιταρισμός κάνει παντού ένα τόσο φρικτό έργο;

Όλα αυτά αποτελούν μία και μόνη πορεία σκέψης, ένα και το ίδιο θεωρητικό και πρακτικό-πολιτικό λάθος που δεν το παρατηρεί ο Π. Κίεβσκι, αν και το κάνει κυριολεκτικά σε κάθε βήμα στο άρθρο του. Νομίζει ότι καταπολεμάει μόνο την αυτοδιάθεση, θέλει να καταπολεμήσει μονάχα αυτήν, όμως, το αποτέλεσμα είναι –παρά τη θέληση και τη συνείδησή του, κι αυτό ακριβώς είναι το παράδοξο!- το αποτέλεσμα είναι πως δε φέρνει ούτε ένα επιχείρημα που δε θα μπορούσε να προβληθεί με την ίδια επίσης αιτιολογία ενάντια στη δημοκρατία γενικά!

Η πραγματική πηγή όλων των παράδοξων λογικών του λαθών, όλης της σύγχυσής του –όχι μόνο στο ζήτημα της αυτοδιάθεσης, αλλά και στο ζήτημα της υπεράσπισης της πατρίδας, στο ζήτημα του διαζυγίου, στο ζήτημα των «δικαιωμάτων» γενικά- βρίσκεται στο ότι η σκέψη του έχει εξουθενωθεί από τον πόλεμο, και εξαιτίας αυτής της εξουθένωσης έχει διαστρεβλωθεί τελείως η θέση του μαρξισμού απέναντι στη δημοκρατία γενικά.

Ο ιμπεριαλισμός είναι ένας πολύ αναπτυγμένος καπιταλισμός.. ο ιμπεριαλισμός είναι προοδευτικός.. ο ιμπεριαλισμός είναι άρνηση της δημοκρατίας.. «άρα», η δημοκρατία είναι «απραγματοποίητη» στον καπιταλισμό. Ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος είναι κατάφωρη παραβίαση κάθε δημοκρατίας, το ίδιο και στις καθυστερημένες μοναρχίες και στις προχωρημένες δημοκρατίες.. «άρα», δεν έχουν θέση οι συζητήσεις για «δικαιώματα» (δηλαδή για δημοκρατία!). Στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο μπορεί να «αντιπαραθέσει» κανείς «μόνο» το σοσιαλισμό.. η «διέξοδος» βρίσκεται μόνο στο σοσιαλισμό.. «άρα», το να προβάλλει κανείς δημοκρατικά συνθήματα στο πρόγραμμα-μίνιμουμ, δηλαδή στις συνθήκες πια του καπιταλισμού, είναι απάτη ή αυταπάτη ή συσκότιση, απομάκρυνση κλπ. του συνθήματος της σοσιαλιστικής ανατροπής.

Να ποια είναι η πραγματική πηγή που ο Π. Κίεβσκι δεν έχει επίγνωσή της, είναι, όμως, η πραγματική πηγή όλων των παθημάτων του. Να το βασικό λογικό του λάθος, που, ακριβώς επειδή αυτό αποτελεί τη βάση, χωρίς ο συγγραφέας να έχει επίγνωσή του, «σκάζει» σε κάθε βήμα σαν σάπια σαμπρέλα ποδηλάτου, «ξεπηδάει» πότε στο ζήτημα τη υπεράσπισης της πατρίδας, πότε στο ζήτημα του διαζυγίου και πότε στη φράση για τα «δικαιώματα» σ’ αυτή την υπέροχη (ως προς τη βαθύτητα της περιφρόνησης απέναντι στα «δικαιώματα» και ως προς τη βαθύτητα της έλλειψης κατανόησης του ζητήματος) φράση: δε θα γίνει λόγος για τα δικαιώματα, αλλά για την καταστροφή της προαιώνιας σκλαβιάς!

Το να πει κανείς μια τέτοια φράση σημαίνει ακριβώς ότι δείχνει έλλειψη κατανόησης της σχέσης ανάμεσα στον καπιταλισμό και στη δημοκρατία, ανάμεσα στο σοσιαλισμό και τη δημοκρατία.

Ο καπιταλισμός γενικά και ο ιμπεριαλισμός ειδικότερα μετατρέπει τη δημοκρατία σε αυταπάτη – ταυτόχρονα, όμως, ο καπιταλισμός γεννάει δημοκρατικές τάσεις στις μάζες, δημιουργεί δημοκρατικούς θεσμούς, οξύνει τον ανταγωνισμό ανάμεσα στον ιμπεριαλισμό που αρνείται τη δημοκρατία και στις μάζες που τείνουν προς τη δημοκρατία. Ο καπιταλισμός και ο ιμπεριαλισμός δεν είναι δυνατό να ανατραπούν με κανενός είδους δημοκρατικούς μετασχηματισμούς, ακόμη και με τους πιο «ιδανικούς», αλλά μόνο με μια οικονομική ανατροπή, το προλεταριάτο, όμως, που δε διαπαιδαγωγείται στην πάλη για τη δημοκρατία, δεν είναι ικανό να πραγματοποιήσει την οικονομική ανατροπή. Δεν είναι δυνατό να νικηθεί ο καπιταλισμός, αν δεν παρθούν οι τράπεζες, αν δεν καταργηθεί η ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, όμως αυτά τα επαναστατικά μέτρα δεν είναι δυνατό να πραγματοποιηθούν, αν δεν οργανωθεί απ’ όλο το λαό η δημοκρατική διεύθυνση των μέσων παραγωγής που έχουν παρθεί από την αστική τάξη, αν δεν τραβηχτεί όλη η μάζα των εργαζομένων, και των προλετάριων και των μισοπρολετάριων και των μικροαγροτών στη δημιουργική οργάνωση των γραμμών τους, των δυνάμεών τους, της συμμετοχής τους στο κράτος. Ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος είναι τριπλή, μπορεί να πει κανείς, άρνηση της δημοκρατίας (α – κάθε πόλεμος αντικαθιστά τα «δικαιώματα» με τη βία.. β – ο ιμπεριαλισμός γενικά είναι άρνηση της δημοκρατίας.. γ – ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος εξομοιώνει ολότελα τις δημοκρατίες με τις μοναρχίες), ωστόσο το ξύπνημα και η ανάπτυξη της σοσιαλιστικής εξέγερσης ενάντια στον ιμπεριαλισμό συνδέονται αδιάρρηκτα με την ανάπτυξη της δημοκρατικής αντίστασης και αγανάκτησης. Ο σοσιαλισμός οδηγεί στην απονέκρωση κάθε κράτους, συνεπώς και κάθε δημοκρατίας, ωστόσο ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί αλλιώς παρά μέσω της δικτατορίας του προλεταριάτου, που συνδυάζει τη βία ενάντια στην αστική τάξη, δηλαδή τη μειοψηφία του πληθυσμού, με την πλήρη ανάπτυξη της δημοκρατίας, δηλαδή με την πραγματικά ισότιμη και πραγματικά καθολική συμμετοχή όλης της μάζας του πληθυσμού σε όλες τις κρατικές υποθέσεις και σε όλα τα πολύπλοκα ζητήματα της εξάλειψης του καπιταλισμού.

Ε, λοιπόν, σ’ αυτές τις «αντιφάσεις» πελάγωσε ο Π. Κίεβσκι, ξεχνώντας τη διδασκαλία του μαρξισμού για τη δημοκρατία. Ο πόλεμος, για να εκφραστούμε μεταφορικά, έχει εξουθενώσει τόσο πολύ τη σκέψη του, που με το σύνθημα ζύμωσης «έξω από τον ιμπεριαλισμό!» έχει αντικαταστήσει κάθε στοχασμό, όπως με το σύνθημα «έξω από τις αποικίες!» αντικαθιστά την ανάλυση του τι κυρίως σημαίνει –οικονομικά και πολιτικά- η «αποχώρηση» των πολιτισμένων λαών «από τις αποικίες».

Η μαρξιστική λύση του ζητήματος της δημοκρατίας συνίσταται στη χρησιμοποίηση από το προλεταριάτο, που διεξάγει την ταξική του πάλη, όλων των δημοκρατικών θεσμών και επιδιώξεων ενάντια στην αστική τάξη με σκοπό την προετοιμασία της νίκης του προλεταριάτου κατά της αστικής τάξης, την ανατροπή της. Η χρησιμοποίηση αυτή δεν είναι εύκολη δουλειά, και στους «οικονομιστές», στους τολστοϊστές κλπ. συχνά φαίνεται τόσο αθέμιτη παραχώρηση σε καθετί το «αστικό» και οπορτουνιστικό όσο αθέμιτη παραχώρηση στο αστικό φαίνεται στον Π. Κίεβσκι η υπεράσπιση της αυτοδιάθεσης των εθνών «στην εποχή του χρηματιστικού κεφαλαίου». Ο μαρξισμός διδάσκει ότι «ο αγώνας ενάντια στον οπορτουνισμό» με τη μορφή της παραίτησης από τη χρησιμοποίηση των δημοκρατικών θεσμών της δοσμένης, καπιταλιστικής, κοινωνίας, που δημιουργήθηκαν από την αστική τάξη και από την αστική τάξη διαστρεβλώνονται, είναι ολοκληρωτική παράδοση στον οπορτουνισμό!

Το σύνθημα που υποδεικνύει και τη γρηγορότερη έξοδο από τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο και τη σύνδεση του αγώνα μας ενάντια σ’ αυτόν με τον αγώνα ενάντια στον οπορτουνισμό είναι ο εμφύλιος πόλεμος για το σοσιαλισμό. Μόνο αυτό το σύνθημα υπολογίζει σωστά και τις ιδιομορφίες της πολεμικής περιόδου –ο πόλεμος παρατείνεται και απειλεί να εξελιχθεί σε ολόκληρη «εποχή» πολέμου!- και όλο το χαρακτήρα της δράσης μας εναντίον του οπορτουνισμού με τον πασιφισμό του, με το λεγκαλισμό του, με την προσαρμογή στη «δική του» αστική τάξη. Αλλά εκτός απ’ αυτό, ο εμφύλιος πόλεμος ενάντια στην αστική τάξη είναι ένας πόλεμος των μαζών της φτωχολογιάς, που οργανώνεται και διεξάγεται δημοκρατικά ενάντια στη μειοψηφία των πλουσίων. Και ο εμφύλιος πόλεμος είναι επίσης πόλεμος.. συνεπώς κι αυτός δεν μπορεί παρά να βάλει αναπόφευκτα στη θέση του δικαιώματος τη βία. Η βία, όμως, στο όνομα των συμφερόντων και των δικαιωμάτων της πλειοψηφίας του πληθυσμού έχει άλλο χαρακτήρα: αυτή καταπατεί τα «δικαιώματα» των εκμεταλλευτών, της αστικής τάξης και είναι απραγματοποίητη χωρίς τη δημοκρατική οργάνωση του στρατού και των «μετόπισθεν». Ο εμφύλιος πόλεμος απαλλοτριώνει βίαια, διαμιάς και πριν απ’ όλα, τις τράπεζες, τις φάμπρικες, τους σιδηροδρόμους, τα μεγάλα αγροκτήματα κλπ. Για να απαλλοτριωθούν, όμως, όλα αυτά πρέπει να εισαχθεί και η εκλογή όλων των υπαλλήλων από το λαό και η εκλογή των αξιωματικών από το λαό και η πλήρης συγχώνευση του στρατού, που διεξάγει τον πόλεμο ενάντια στην αστική τάξη, με τη μάζα του πληθυσμού, και η πλήρης δημοκρατία στο ζήτημα της διάθεσης των αποθεμάτων τροφίμων, της παραγωγής και διανομής τους κλπ. Σκοπός του εμφύλιου πολέμου είναι η κατάκτηση των τραπεζών, των φαμπρικών, των εργοστασίων κλπ., η εκμηδένιση κάθε δυνατότητας αντίστασης της αστικής τάξης, η εξόντωση του στρατού της. Ο σκοπός, όμως, αυτός είναι ανέφικτος και από καθαρά στρατιωτική και από οικονομική και από πολιτική πλευρά, χωρίς ταυτόχρονη εισαγωγή και διάδοση ανάμεσα στο στρατό μας και στα «μετόπισθεν» μας της δημοκρατίας που αναπτύσσεται στην πορεία ενός τέτοιου πολέμου. Εμείς λέμε σήμερα στις μάζες (και οι μάζες διαισθάνονται ενστικτωδώς το δίκιο μας, όταν τους λέμε): «σας εξαπατούν, οδηγώντας σας στον πόλεμο για το χατίρι του ιμπεριαλιστικού καπιταλισμού που τον καλύπτουν με τα μεγάλα συνθήματα της δημοκρατίας». «Πρέπει να διεξάγετε και θα διεξάγετε πόλεμο ενάντια στην αστική τάξη αληθινά δημοκρατικά και για την αληθινή πραγματοποίηση της δημοκρατίας και για την αληθινή πραγματοποίηση της δημοκρατίας και του σοσιαλισμού». Ο σημερινός πόλεμος συνενώνει και «συγχωνεύει» τους λαούς σε συνασπισμούς μέσω της βίας και της οικονομικής εξάρτησης. Εμείς στον εμφύλιό μας πόλεμο ενάντια στην αστική τάξη θα ενώσουμε και θα συγχωνεύουμε τους λαούς, όχι με τη δύναμη του ρουβλίου, όχι με τη δύναμη του ρόπαλου, όχι με τη βία, αλλά με την προαιρετική συγκατάθεση, με την αλληλεγγύη των εργαζομένων ενάντια στους εκμεταλλευτές. Η διακήρυξη της ισότητας δικαιωμάτων όλων των εθνών έχει μετατραπεί στα χέρα της αστικής τάξης σε απάτη, η διακήρυξη αυτή, για μας, θα γίνει η αλήθεια που θα διευκολύνει και θα επιταχύνει το τράβηγμα όλων των εθνών με το μέρος μας. Χωρίς έμπρακτη δημοκρατική οργάνωση των σχέσεων ανάμεσα στα έθνη –και, συνεπώς, και χωρίς ελευθερία κρατικού αποχωρισμού- ο εμφύλιος πόλεμος των εργατών και των εργαζόμενων μαζών όλων των εθνών ενάντια στην αστική τάξη είναι αδύνατος.

Μέσω της χρησιμοποίησης του αστικού δημοκρατισμού – προς τη σοσιαλιστική και συνεπή δημοκρατική οργάνωση του προλεταριάτου ενάντια στην αστική τάξη και ενάντια στον οπορτουνισμό. Άλλος δρόμος δεν υπάρχει. Κάθε άλλη «διέξοδος» δεν είναι διέξοδος. Ο μαρξισμός δεν ξέρει άλλη διέξοδο, όπως δεν ξέρει και η πραγματική ζωή. Πρέπει να συμπεριλάβουμε στον ίδιο δρόμο τον ελεύθερο αποχωρισμό και την ελεύθερη συνένωση των εθνών, και να μην προσπαθούμε να τα ξεφορτωθούμε, να μη φοβόμαστε ότι αυτό το πράγμα «θα λερώσει» τα «καθαρώς» οικονομικά καθήκοντα.

Γράφτηκε τον Αύγουστο – Σεπτέμβρη του 1916. Πρωτοδημοσιεύτηκε το 1929 στο περιοδικό Προλετάρσκαγια Ρεβολιούτσιγια, τεύχ. 7. Άπαντα, τόμος 30ός, σελ. 68-74

Πηγή : Διέξοδος via Praxis