Ο Τσε όπως τον γνώρισα

Στις 9 Οκτωβρίου 1967, σε μια μικρή σχολική αίθουσα στο Λα Ιγκέρα της Βολιβίaς, ο Ερνέστο Τσε Γκεβάρα δολοφονήθηκε. Την προηγούμενη μέρα είχε κρατηθεί ως αιχμάλωτος. Έτσι έληξε η ζωή ενός επαναστάτη τον οποίο ο Ζαν Πωλ Σαρτρ είχε αποκαλέσει “τον πιο ολοκληρωμένο άνθρωπο της εποχής μας”. Μια ζωή που τον είχε οδηγήσει απ’ την Αργεντινή στη Γουατεμάλα, από την Κούβα στο Κονγκό και, τελικώς, στη Βολιβία, πάντα εμπνεόμενος από μια ακούραστη διάθεση ανακούφισης του πόνου των φτωχών.
Ο Πρόεδρος Αχμέντ Μπεν Μπελά (1918-2012) συνάντησε τον Τσε αρκετές φορές στο Αλγέρι, από το 1962 έως το 1965, την περίοδο που η πόλη αποτελούσε σημείο συνάντησης αντι-ιμπεριαλιστών απ’ όλο τον κόσμο.


Του Ahmed Ben Bella


Για 30 χρόνια το “κάλεσμα” του Τσε Γκεβάρα ηχεί στα αυτιά μας, προσκαλώντας τις συνειδήσεις μας να είναι παρών. Το νεκρικό βλέμμα του έχει αποτυπωθεί στις μνήμες μας από εκείνη τη μέρα που φωτογραφίες στις εφημερίδες όλου του κόσμου μας έδειχναν το γυμνό του σώμα να κείτεται σε κάποιο εγκαταλελειμένο πλυσταριό στο Νανκαουάζου, λαμποκοπώντας από φως.




Το αντικείμενο της αναζήτησης του Τσε ήταν η ίδια η ανθρωπότητα. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και ελευθερία. Μίλησε και έγραψε για τον ανταρτοπόλεμο, αλλά δε μας άφησε (απλά και μόνο) ένα εγχειρίδιο οδηγιών αλλά έναν κώδικα ζωής με σκοπό, όπως είχε πει ο ίδιος, “να μεταμορφώσει την αγάπη της ανθρωπότητας σε πράξεις που θα λειτουργήσουν ως παράδειγμα και κινητήριος μοχλός για δράση”. Ο Φιντέλ Κάστρο είχε πει για τον ίδιο ότι η πλήρης απαξίωση του κινδύνου ήταν η Αχίλλειος πτέρνα του. Ήταν επίσης η δύναμη και το μεγαλείο του.




Ο Τσε ήταν ένας θαραλλέος μαχητής ο οποίος έπρεπε να παλεύει επίμονα με έναν οργανισμό ταλαιπωρημένο από το άσθμα. Κάποιες φορές, όταν σκαρφαλώναμε μαζί στα υψήπεδα της Χρέα, πάνω απ΄την πόλη της Μπλίντα, τον είδα να υποφέρει μια επίθεση άσθματος που πρασίνησε το πρόσωπο του. Οποιοσδήποτε που έχει διαβάσει το ημερολόγιο της Βολιβίας γνωρίζει σε τι κακή κατάσταση υγείας αντιμετώπισε φοβερά σωματικά και ψυχικά μαρτύρια τα οποία διαμόρφωσαν τη ζωή του.


Είναι αδύνατο να μιλήσω για τον Τσε χωρίς να αναφερθώ στην Κούβα και στις ιδιαίτερες σχέσεις μεταξύ μας. Η ζωή του ήταν τόσο στενά συνδεδεμένη με τη χώρα που έγινε το δεύτερο σπίτι του, πρωτού αναχωρήσει για τα μέρη που τον καλούσε η Επανάσταση. Πρωτοσυνάντησα τον Ερνέστο Τσε Γκεβάρα το Φθινόπωρο του 1962, παραμονές της κρίσης των πυραύλων και της επιβολής του εμπάργκο από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Αλγερία είχε μόλις επιτύχει την ανεξαρτησία της και είχε δημιουργήσει την πρώτη της κυβέρνηση. Ως επικεφαλής αυτής της κυβέρνησης, επρόκειτο να συμμετάσχω στην Σύνοδο του Σεπτεμβρίου στα Ηνωμένα Έθνη στη Νέα Υόρκη, κατά την οποία η αλγερινή σημαία θα υψώνονταν για πρώτη φορά στο κτίριο του ΟΗΕ. Μια τελετή που θα σηματοδοτούσε τη νίκη του εθνικού αγώνα της ανεξαρτησίας και την είσοδο της Αλγερίας στο στρατόπεδο των ελεύθερων εθνών.


Το πολιτικό γραφείο του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου είχε αποφασίσε ότι το ταξίδι στα Ηνωμένα Έθνη θα έπρεπε να ακολουθήσει επίσκεψη στην Κούβα. Δεν ήταν μια απλή επίσκεψη αλλά μια πράξη πίστης και επίδειξη πολιτικής αποφασιστικότητας. Η Αλγερία ήθελε να δηλώσει δημόσια την πλήρη αλληλεγγύη της με την Κουβανική Επανάσταση, ιδιαίτερα κατά τη δύσκολη αυτή ιστορική στιγμή. Ήμουν καλεσμένος στον Λευκό Οίκο το πρωί της 15ης Οκτωβρίο 1962 και είχα μια ειλικρινή και έντονη συζήτηση για την Κούβα με τον πρόεδρο Τζον Φιτζέραλντ Κέννεντι. Τον ρώτησα ευθέως εάν σκόπευε να φτάσει σε σύγκρουση με την Κούβα.


Η απάντηση του δε μου άφησε αμφιβολίες για τις πραγματικές του διαθέσεις. “Όχι”, είπε, “εάν δεν υπάρχουν σοβιετικοί πύραυλοι. Ναι, εάν υπάρχουν”. Ο Κέννεντι προσπάθησε σκληρά να με αποθαρρύνει να ταξιδέψω απ’ τη Νέα Υόρκη στην Κούβα. Μου είπε μέχρι ότι το κουβανικό πολεμικό αεροσκάφος που θα με μετέφερε θα μπορούσε να δεχθεί επίθεση από αντιπολιτευόμενες (αντεπαναστατικές) κουβανικές δυνάμεις που είχαν βάση το Μαϊάμι. Σε αυτές τις κεκαλυμμένες απειλές ανταπάντησα πως ήμουν ένας “fellagha” (αντάρτης) που δεν θα μπορούσε να εκφοβιστεί από συνωμότες, είτε αλγερινούς είτε κουβανούς.


Φτάσαμε στην Κούβα στις 16 Οκτωβρίου εν μέσω απερίγραπτων σκηνών λαϊκού ενθουσιασμού. Το πρόγραμμα περιείχε πολιτικές συνομιλίες στα κεντρικά γραφεία του Κομμουνιστικού Κόμματος στην Αβάνα αμέσως μετά την άφιξη της αντιπροσωπείας μας. Με το που αφήσαμε τις αποσκευές μας, παρατήσαμε το πρωτόκολλο και ξεκινήσαμε εγκάρδια συνομιλία με τον Φιντέλ, τον Τσε Γκεβάρα, το Ραούλ Κάστρο και τους άλλους ηγέτες που μας συνόδευαν. Μιλήσαμε για ώρες. Μετέφερα αυτούσια στους κουβανούς ηγέτες την εντύπωση που είχα αποκομίσει απ’ την συνομιλία μου με τον πρόεδρο Κέννεντι.


Στο τέλος μιας συζήτησης γεμάτης πάθος αντιληφθήκαμε ότι πρακτικά είχαμε εξαντλήσει όλα τα ζητήματα της ατζέντας. Δεν υπήρχε λόγος νέας συνάντησης στα κομματικά γραφεία και έτσι, με κοινή απόφαση, ξεκινήσαμε το πρόγραμμα των επισκέψεων μας στη χώρα. Αυτό ήταν ενδεικτικό της παντελούς έλλειψης επισημοτήτων η οποία, από την αρχή, υπήρξε χαρακτηριστικό γνώρισμα των σχέσεων της Κουβανικής και Αλγερινής Επανάστασης και των προσωπικών μου σχέσεων με τον Φιντέλ Κάστρο και τον Τσε Γκεβάρα.


Η αλληλεγγύη μεταξύ μας επιβεβαιώθηκε θεαματικά τον Οκτώβριο του 1963, όταν η εκστρατεία Τιντούφ παρουσίασε την πρώτη σοβαρή απειλή για την αλγερινή επανάσταση. Ο νέος στρατός μας, φρέσκος από τον απελευθερωτικό πόλεμο, δεν είχε κάλυψη από αέρος (δεν είχαμε ούτε ένα αεροσκάφος) ή θωρακισμένα μεταφορικά. Δέχθηκε επίθεση από τις μαροκινές ένοπλες δυνάμεις στο έδαφος που ήταν πιο δυσμενές για αυτόν, όπου δεν ήταν σε θέση να χρησιμοποιήσει τις μοναδικές τακτικές που γνώριζε και είχαν δοκιμαστεί στον απελευθερωτικό αγώνα, δηλαδή τον ανταρτοπόλεμο.


Οι αχανείς εκτάσεις της ερήμου ήταν μακριά από τα βουνά της Aurès, Djurdjura, τη χερσόνησο Κολό ή Tlemcen, που ήταν το φυσικό περιβάλλον του (αλγερινού στρατού) και των οποίων κάθε πηγή και μυστικό ήταν οικείο με αυτόν. Οι εχθροί μας είχαν αποφασίσει ότι η αλγερινή επανάσταση έπρεπε να αναιρεθεί πριν γίνει πολύ ισχυρή και σαρώσει τα πάντα στο πέρασμα της. Ο Αιγύπτιος πρόεδρος, Αμπντέλ Νάσερ, μας έδωσε γρήγορα την αεροπορική κάλυψη που μας έλειπε, και ο Φιντέλ Κάστρο, ο Τσε Γκεβάρα, ο Ραούλ Κάστρο και οι άλλοι ηγέτες της Κούβας μας έστειλαν ένα τάγμα από 22 άρματα μάχης και αρκετούς, εκατοντάδες, στρατιώτες. Είχαν αναπτυχθεί στο Μπεντέ, νότια του Sidi Bel Abbes, όπου τους επιθεώρησα, και ήταν έτοιμοι να εισέλθουν στον αγώνα, αν συνεχίζονταν η μάχη στην έρημο.


Τα τανκς ήταν εφοδιασμένα με υπέρυθρες ακτίνες που τους επέτρεπαν να χρησιμοποιούνται το βράδυ. Είχαν δωθεί στην Κούβα από τη Σοβιετική Ένωση με τη ρητή προϋπόθεση ότι δεν επρόκειτο να διατεθούν σε τρίτες χώρες, ακόμα και κομμουνιστικές χώρες όπως η Βουλγαρία, σε καμία περίπτωση. Παρά τους περιορισμούς αυτούς από τη Μόσχα, οι Κουβανοί αψήφησαν όλα τα ταμπού και έστειλαν τα άρματα μάχης ως βοήθεια στην απειλούμενη αλγερινή επανάσταση χωρίς κανένα δισταγμό. Πίσω από την εκστρατεία Τιντούφ ήταν σαφώς οι ΗΠΑ. Γνωρίζαμε ότι τα ελικόπτερα που μετέφεραν τα μαροκινά στρατεύματα είχαν δοκιμαστεί από τους Αμερικανούς. Οι ίδιες εκτιμήσεις διεθνούς αλληλεγγύης στη συνέχεια οδήγησαν τους Κουβανούς να παρέμβουν στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, στην Ανγκόλα και αλλού. Οι συνθήκες αναφορικά με την άφιξη του (κουβανικού) στρατιωτικού τάγματος είναι άξια να αναφερθούν ξανά, δεδομένου ότι απεικονίζουν με σαφήνεια την ειδική φύση των σχέσεών μας με την Κούβα.




Όταν επισκέφτηκα την Κούβα το 1962, ο Φιντέλ Κάστρο αναφέρθηκε στη δέσμευση της χώρας του να μας δώσει βοήθεια αξίας δύο εκατομμυρίων γαλλικών φράγκων. Λόγω της οικονομικής κατάστασης στην Κούβα, η ενίσχυση θα παρέχονταν σε ζάχαρη και όχι σε νόμισμα. Είχα υποστηρίξει ότι η Κούβα χρειαζόταν τη ζάχαρη εκείνη την στιγμή περισσότερο από ότι εμείς, αλλά ο Κάστρο δεν δέχονταν το “όχι” ως απάντηση. Περίπου ένα χρόνο μετά από την συζήτησή μας, ένα πλοίο που έφερε την σημαία της Κούβας ελλιμενίζεται στο λιμάνι του Οράν. Μαζί με το φορτίο ζάχαρης, έκπληκτοι ανακαλύψαμε είκοσι τεθωρακισμένα άρματα και εκατοντάδες κουβανούς στρατιώτες που είχαν σταλεί προς βοήθεια μας. Ένα σύντομο σημείωμα από τον Ραούλ Κάστρο, γραμμένο σε μια σχισμένη σελίδα από ένα βιβλίο ασκήσεων, μας γνωστοποιούσε αυτή την χειρονομία της αλληλεγγύης. Προφανώς, δεν θα μπορούσαμε να αφήσουμε το πλοίο να επιστρέψει άδειο. Το γεμίσαμε με προϊόντα Αλγερίας και, έπειτα απο συμβουλή του Πρέσβη Jorge Serguera, προσθέσαμε μερικά άλογα Βερβερίνων. Αυτή ήταν η αρχή ενός είδους ανταλλαγής στη μεταξύ μας αλληλεγγύη, που ήταν εντελώς άνευ εμπορικού χαρακτήρα. Όσο το επέτρεπαν οι συνθήκες αποτελούσε ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των σχέσεών μας.


Ο Τσε Γκεβάρα είχε πλήρη επίγνωση των αναρίθμητων περιορισμών που υπονομεύουν την πραγματική επαναστατική δράση – και μάλιστα των ορίων κάθε επαναστατικής απόπειρας – στο βαθμό που συγκρούεται άμεσα ή έμμεσα με τον αδυσώπητο νόμο της αγοράς και την (ανθρώπινη) εμπορική νοοτροπία. Τους κατήγγειλε δημοσίως στην αφρο-ασιατική διάσκεψη που πραγματοποιήθηκε στο Αλγέρι τον Φεβρουάριο του 1965. Επιπλέον, οι επώδυνοι όροι με τους οποίους έληξε η κρίση των πυραύλων της Κούβας και η συμφωνία μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και των Ηνωμένων Πολιτειών είχε αφήσει μια πικρή γεύση. Εγώ ο ίδιος αντάλλαξα πολύ σκληρές κουβέντες για το θέμα με τον σοβιετικό πρεσβευτή στο Αλγέρι. Όλα αυτά, μαζί με την κατάσταση που επικρατούσε στην Αφρική, η οποία φαινόταν να έχει τεράστια επαναστατική δυναμική, οδήγησε τον Τσε στο συμπέρασμα ότι η Αφρική ήταν ο αδύναμος κρίκος του ιμπεριαλισμού. Ήταν στην Αφρική που τώρα αποφάσισε να αφιερώσει τις προσπάθειές του.


Προσπάθησα να επισημάνω ότι αυτό δεν ήταν ίσως ο καλύτερος τρόπος για να βοηθήσουμε την ήπειρό μας να φτάσει στην επαναστατική ωριμότητα. Μια ένοπλη επανάσταση χρειάζεται εξωτερική υποστήριξη, αλλά πρέπει πρώτα να δημιουργήσει τις εσωτερικές πηγές για να θεμελιώσει τον αγώνα της. Αλλά ο Τσε Γκεβάρα επέμενε ότι η δική του δέσμευση πρέπει να είναι συνολική και απαιτεί τη φυσική παρουσία του. Ξεκίνησε μια σειρά από ταξίδια προς Καμπίντα (Ανγκόλα) και το Κονγκό-Μπραζαβίλ. Αρνήθηκε την προσφορά μου για ένα ιδιωτικό αεροπλάνο προκειμένου να συγκαλυπτούν οι κινήσεις του, γι ‘αυτό ανέθεσα στους πρέσβεις της Αλγερίας σε όλη την περιοχή να παρακολουθούν τις δραστηριότητες του και να παρέχουν κάθε δυνατή βοήθεια. Όταν επέστρεψε από την υποσαχάρια Αφρική, περάσαμε πολλές ώρες ανταλλάσοντας ιδέες. Κάθε φορά επέστρεφε εντυπωσιασμένος από τον υπέροχο πολιτιστικό πλούτο της αφρικανικής ηπείρου, αλλά δυσαρεστημένος με τα μαρξιστικά κόμματα των χωρών που είχε επισκεφθεί και ενοχλημένος από την προσέγγισή τους. Η εμπειρία του στην Καμπίντα και οι επακόλουθες επαφές με τον ανταρτοπόλεμο γύρω απ’ το Stanleyville ήταν ιδιαίτερα απογοητευτική.


Εν τω μεταξύ, ακολουθούσαμε μια παράλληλη πορεία δράσης για να σώσουμε την ένοπλη επανάσταση στο Δυτικό Ζαΐρ. Σε συμφωνία με τους Νιερέρε, Νάσερ, Μομπίντο Κεϊτά, Ν’ Κρούμα, Κενιάτα και Σέκου Τουρέ, η Αλγερία επρόκειτο να συμβάλει από αέρος μέσω της Αιγύπτου, ενώ η Ουγκάντα και το Μάλι επρόκειτο να παράσχουν στρατιωτικά στελέχη. Το σχέδιο διάσωσης είχε αποφασιστεί σε μια συνάντηση στο Κάιρο που είχε συγκληθεί με πρωτοβουλία μου. Είχαμε μόλις αρχίσει να το εφαρμόζουμε όταν λάβαμε μια απεγνωσμένη κραυγή για βοήθεια από τους ηγέτες του ένοπλου αγώνα. Παρά τις προσπάθειες μας, ήταν πάρα πολύ αργά και η επανάσταση πνίγηκε στο αίμα από τους δολοφόνους του Πατρίς Λουμούμπα (σ.μ. από αυτούς που δολοφόνησαν τον πρόεδρο Λουμούμπα).


Κατά τη διάρκεια μιας από τις επισκέψεις του στο Αλγέρι, ο Τσε Γκεβάρα με ενημέρωσε για ένα αίτημα του Φιντέλ. Δεδομένου ότι η Κούβα ήταν υπό στενή επιτήρηση, δεν υπήρχε πραγματική ευκαιρία για προμήθεια όπλων και εκπαίδευση στρατιωτικών στελεχών σε άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής. Θα μπορούσε να αναλάβει την Αλγερία; Η απόσταση δεν ήταν μεγάλο μειονέκτημα. Αντιθέτως, θα μπορούσε να λειτουργήσει υπέρ της μυστικότητας, ζωτικής σημασίας για την επιτυχία μιας τέτοιας μεγάλης κλίμακας επιχείρηση. Δέχτηκα χωρίς δισταγμό. Αμέσως αρχίσαμε τη δημιουργία οργανωτικών δομών, υπό τον άμεσο έλεγχο του Τσε Γκεβάρα, που θα φιλοξενούσαν επαναστατικά κινήματα από τη Λατινική Αμερική. Σύντομα εκπρόσωποι όλων αυτών των κινημάτων βρέθηκαν στο Αλγέρι, όπου και τους συνάντησα πολλές φορές μαζί με τον Τσε. H έδρα τους στήθηκe στους λόφους πάνω από το Αλγέρι σε μια μεγάλη βίλα με μεγάλο κήπο που τους είχαμε παραχωρήσει, λόγω της συμβολικής σημασίας του. Το όνομα της Villa Susini έχει περάσει στην ιστορία. Κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα είχε χρησιμοποιηθεί ως κέντρο ανακρίσεων, όπου πολλοί άνδρες και γυναίκες της αντίστασης βασανίστηκαν μέχρι θανάτου.


Μια μέρα μου είπε ο Τσε Γκεβάρα, “Αχμέντ, υπάρχει σοβαρό πρόβλημα. Μια ομάδα ανδρών εκπαιδευόμενων στο Villa Susini έχουν συλληφθεί στα σύνορα (δεν θυμάμαι ποιες χώρες συμμετείχαν) και φοβάμαι ότι μπορεί να μιλήσουν κατά τη διάρκεια βασανιστήριων”. Ήταν πολύ ανήσυχος ότι η (μυστική) περιοχή των προετοιμασιών για την ένοπλη δράση θα γινόταν γνωστή και οι εχθροί μας θα ανακαλύψουν την αληθινή φύση των εταιρειών εισαγωγών-εξαγωγών που είχαμε στήσει στη Νότια Αμερική.


Ο Τσε Γκεβάρα ήταν πλέον απών από το Αλγέρι όταν έλαβε χώρα το στρατιωτικό πραξικόπημα στις 19ης Ιουνίου 1965. Με είχε προειδοποιήσει να βρίσκομαι σε επιφυλακή. Η αναχώρησή του από την Αλγερία, ο θάνατός του στη Βολιβία και η δική μου εξαφάνιση για 15 χρόνια πρέπει να μελετηθούν στο ιστορικό πλαίσιο της παλινδρόμησης που ακολούθησε την περίοδο των νικηφόρων απελευθερωτικών αγώνων. Αρχίζοντας με τη δολοφονία του Λουμούμπα, που σήμανε το τέλος των προοδευτικών καθεστώτων του τρίτου κόσμου, συμπεριλαμβανομένων εκείνων των Ν’Κρούμα, Μομπίντο, Κεϊτά, Σουκάρνο και Νάσερ.


Δεν θα ξεχάσουμε ποτέ την 9η Οκτωβρίου του 1967. Για μένα, ένα μοναχικό κρατούμενο, ήταν μια ημέρα ανυπολόγιστης θλίψης. Το ραδιόφωνο ανακοίνωσε το θάνατο του αδελφού μου στον αγώνα, και οι εχθροί τους οποίους είχαμε παλέψει μαζί χάρηκαν με τη νίκη τους. Αλλά όσο περνάει ο καιρός, και οι συνθήκες του αντάρτικου αγώνα που έληξε εκείνη τη μέρα στο Νανκαουάζου ξεθωριάζουν στη μνήμη, ο Τσε είναι ολοένα και περισσότερο παρών στις σκέψεις όλων εκείνων που αγωνίζονται και ελπίζουν. Είναι μέρος της καθημερινής τους ζωής. Κάτι γι ‘αυτόν παραμένει θαμμένο σαν ένας θησαυρός στα πιο βαθιά μέρη της καρδιάς και του μυαλού τους, αναζωπυρώνοντας το θάρρος τους και την ανανεώνοντας τη ισχύ τους.


Μια μέρα το Μάιο του 1972, η αδιαφανής σιωπή της φυλακής μου, που φυλάσονταν από εκατοντάδες στρατιώτες, διεκόπη από μια τεράστια φασαρία. Έμαθα ότι ο Φιντέλ επισκέπτονταν ένα πρότυπο αγρόκτημα μόνο μερικές εκατοντάδες μέτρα μακριά, χωρίς να γνωρίζει την παρουσία μου στο απομονωμένο μαυριτανικό σπίτι (φυλακές). Οι μνήμες επέστρεψαν πίσω. Ένα καλειδοσκόπιο από πρόσωπα πέρασε μπροστά απ’ τα μάτια μου σαν παλιά ταινία. Ποτέ απο τότε που χώρισαν οι δρόμοι μας ο Τσε Γκεβάρα δεν ήταν τόσο έντονα στη μνήμη μου.


Η σύζυγός μου και εγώ δεν τον ξεχάσαμε ποτέ. Μια μεγάλη φωτογραφία του Τσε ήταν πάντα καρφωμένη στον τοίχο της φυλακής μας και η καθημερινή μας ύπαρξη βρισκόταν κάτω από το βλέμμα του. Μια μικρότερη φωτογραφία, απόκομμα από ένα περιοδικό, την οποίο είχα κολλήσει επάνω σε μια κάρτα και είχα καλύψει με πλαστικό, μας συνόδευσε σε όλες τις περιπλανήσεις μας. Είναι πλέον στο σπίτι των μακαριστών γονιών μου στο Maghnia, το χωριό όπου γεννήθηκα, όπου φύλαξα το πιο πολύτιμο σουβενίρ μας πριν βρεθώ στην εξορία. Είναι η φωτογραφία του Ερνέστο “Τσε” Γκεβάρα να ακουμπά στο έδαφος, γυμνός μέχρι τη μέση, να λάμπει από φως. Έτσι, πολύ φως και τόσες πολλές ελπίδες.


Το άρθρο πρωτοδημοσίεθηκε στη γαλλική έκδοση της εφημερίδας Le Monde Diplomatique τον Οκτώβρη του 1997 υπό τον τίτλο “Ainsi était le «Che»”, κατά την 30η επέτειο από τη δολοφονία του Τσε. Μετάφραση κειμένου: Ν. Μόττας.
guevaristas.net, Νικόλας Μόττας

Πηγή: sierramaestra via Oikodomos