Ο Σόρος, οι επιλογές της Ευρώπης και η ένωση δύο ταχυτήτων της Μέρκελ

Traverso Rossa : πολιτική των παιγνίων ή αλλιώς, αστική κόλαση...

Με την εξαίρεση του Sofokleous10, τα ελληνικά ΜΜΕ δεν ασχολήθηκαν ιδιαιτέρως με την ομιλία που έδωσε ο Τζορτζ Σόρος το περασμένο Σαββατοκύριακο περί το τι πήγε στραβά στην Ευρωζώνη. Εκτός Ελλάδας όμως, και κυρίως στον αγγλοσαξονικό κόσμο, κάνει θραύση. Μέχρι στιγμής τα – εγκωμιαστικά – σχόλιά τους στην ανάλυση του Σόρος έχουν καταθέσει ο Πολ Κρούγκμαν στους New York Times, o Τζο Βάιζενταλ στο Businessinsider, ο Κύλεν Ρος στο Pragmatic Capitalism, ο Έζρα Κλάιν στην Washington Post, ο Φίλιξ Σάλμον στα blogs του Reuters κλπ. «Κανείς δεν καταλαβαίνει την κρίση της Ευρωζώνης καλύτερα από το Σόρος», ήταν το χαρακτηριστικό σχόλιο του Έζρα Κλάιν, και πράγματι η ανάλυση του ήταν εξαιρετική. Το βασικό της επιχείρημα είναι ότι το σχέδιο της ευρωπαϊκής ενότητας είναι μια φούσκα που μπορεί να σκάσει ανά πάσα στιγμή.

Κατά βάση ο Σόρος χαρακτηρίζει το ευρωπαϊκό σχέδιο σαν κάτι που μοιάζει με δρομέα ο οποίος κινείται σταθερά προς την κατεύθυνση της μεγαλύτερης ενότητας. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το τρέξιμο ενέχει κάτι παράξενο: είναι βασικά η τέχνη του να πέφτεις συνεχώς προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Όσο συνεχίζεις να κινείσαι μπροστά, μπορείς να διατηρείς μια δυναμική ισορροπία. Αλλά είναι πολύ δύσκολο να σταματήσεις, γιατί αν το κάνεις βρίσκεσαι εκτός ισορροπίας. Γράφει ο Σόρος:

«Η διαδικασία της ολοκλήρωσης αναλήφθηκε από μια μικρή ομάδα πολιτικών ηγετών που έβλεπαν μακριά, οι οποίοι έκαναν αυτό που ο Καρλ Πόπερ ονόμασε ‘αποσπασματική κοινωνική μηχανική’. Αναγνώριζαν ότι η τελειότητα είναι άπιαστη. Έτσι έθεσαν περιορισμένους στόχους και αυστηρά χρονοδιαγράμματα και στη συνέχεια κινητοποίησαν την πολιτική βούληση για ένα μικρό βήμα, γνωρίζοντας πολύ καλά ότι όποτε το επιτύγχαναν η ανεπάρκειά του θα καθίστατο προφανής και θα απαιτούσε ένα ακόμα βήμα. Η διαδικασία τροφοδότησε την ίδια της την επιτυχία, όπως συμβαίνει σε μια χρηματοπιστωτική φούσκα».

Το πρόβλημα εδώ είναι πως οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν κατάλαβαν ότι έτρεχαν. Νόμιζαν ότι περπατούσαν. Νόμιζαν ότι η ενίσχυση της δυναμικής ήταν κάτι καλό και ίσως απαραίτητο, ότι η κάθε φορά και μεγαλύτερη ενοποίηση ήταν από μόνη της και αφ’ εαυτής κάτι καλό, ότι ενίσχυε τους δεσμούς μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών και τους έκανε ισχυρότερους. Εκ των υστέρων όμως αντιλαμβανόμαστε ότι με αυτό τον τρόπο υπερφόρτιζαν την ευρωπαϊκή φούσκα και προετοίμαζαν το δρόμο για ένα καταστροφικό … σκάσιμο, αν και όταν το σχέδιο της ολοκλήρωσης δεν θα συνεχιζόταν πέρα από αυτό που ήταν το πολιτικά εφικτό της Συνθήκης του Μάαστριχ.

Η φούσκα ήταν συνέπεια μιας κίνησης σύγκλισης, που με τη σειρά της οφείλονταν στις λειτουργίες στάθμισης κινδύνου της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών:

«Όταν εισήχθη το ευρώ, οι εποπτικές αρχές επέτρεψαν στις τράπεζες να αγοράσουν απεριόριστα ποσά κρατικών ομολόγων δίχως να διαθέτουν τα αναγκαία κεφάλαια ασφαλείας. Και η κεντρική τράπεζα δεχόταν όλα τα κρατικά ομόλογα με ίσους όρους για να παράσχει χρηματοδότηση στις τράπεζες. Οι εμπορικές τράπεζες έβγαιναν επομένως ωφελημένες συσσωρεύοντας ομόλογα των πιο αδύναμων κρατών-μελών του ευρώ καθώς κέρδιζαν από τις λίγες παραπάνω μονάδες βάσης διαφοράς των αποδόσεων τους. Αυτό προκάλεσε τη σύγκλιση των επιτοκίων που στη συνέχεια οδήγησε στην απόκλιση της ανταγωνιστικότητας.

Η Γερμανία που είχε να αντιμετωπίσει τα βάρη της ενοποίησης προχώρησε σε διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και έγινε πιο ανταγωνιστική. Σε άλλες χώρες ο φτηνός δανεισμός οδήγησε σε έκρηξη της αγοράς ακινήτων και της κατανάλωσης μειώνοντας την ανταγωνιστικότητά τους. Τότε ήρθε το κραχ».

Το πρόβλημα εδώ είναι πως η κίνηση σύγκλισης θα μπορούσε καλύτερα να περιγραφεί σαν κίνηση απόκλισης: με το ενιαίο νόμισμα δημιουργήθηκε μια Ευρώπη δύο ταχυτήτων, με ένα κέντρο ισχυρών πιστωτών που χρηματοδοτούσαν μια περιφέρεια αδύναμων δανειοληπτών. Και κατά συνέπεια η πολιτική ένωση – που ήταν πάντα το δεύτερο απαραίτητο βήμα στη νομισματική ένωση – αντί να γίνει αναπόφευκτη, έγινε αδύνατη.

Στο σημείο αυτό, ο Σόρος προβάλλει την αισιόδοξη άποψη ότι η Ευρώπη έχει ακόμα στη διάθεσή της 3 μήνες για να επεξεργαστεί ένα συνολικό πακέτο διάσωσης της νομισματικής ένωσης – ένα πακέτο που από οικονομικής άποψης είναι απαραίτητο τόσο για τη Γερμανία όσο και για την Ισπανία. Αλλά για να γίνει αυτό, θα προσκρούσει σε τρομακτικές πολιτικές δυσκολίες. Εξάλλου ο ίδιος ο Σόρος λέει ότι «η αποδιάρθρωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι τόσο αυτοτροφοδοτούμενη όσο ήταν και η δημιουργία της».

Η οικονομική αναγκαιότητα για τη Γερμανία προκύπτει ως υποπροϊόν του συστήματος Target2, του μηχανισμού μέσω του οποίου ο ισολογισμός της Bundesbank έχει απαιτήσεις 660 δις ευρώ από τις περιφερειακές χώρες. Η Γερμανία πρέπει να ρίχνει χρήμα στην ευρωπαϊκή περιφέρεια σε περισσότερο ή λιγότερη μόνιμη βάση έτσι όπως έχουν τα πράγματα γιατί αν δεν το κάνει, η κεντρική της τράπεζα θα βρεθεί ξαφνικά αφερέγγυα ως το ύψος του 1 τρις ευρώ. Αυτό δεν θα είναι το τέλος του κόσμου: η Γερμανία θα μπορούσε να επιστρέψει στο μάρκο και τότε η Bundesbank θα μπορούσε να καλύψει την τρύπα τυπώνοντας μάρκα συνολικής αξίας 1 τρις ευρώ. Αλλά ο κόσμος όπου η Bundesbank θα ήθελε να τυπώσει μάρκα αξίας 1 τρις ευρώ δεν είναι αυτός που ζούμε και γι’ αυτό οι Γερμανοί θα κάνουν τα πάντα για να το αποφύγουν.

Κι αυτό μας αφήνει μόνο μία εναλλακτική λύση.

«Η Γερμανία είναι πιθανόν να κάνει ό,τι χρειαστεί για να προστατέψει το ευρώ – αλλά τίποτα περισσότερο. Αυτό θα μπορούσε να καταλήξει σε μια Ευρωζώνη όπου θα κυριαρχεί η Γερμανία και όπου η απόκλιση μεταξύ πιστωτών και δανειοληπτών θα συνεχίσει να αυξάνει και η περιφέρεια θα μετατραπεί σε μόνιμη υφεσιακή ζώνη που θα χρειάζεται διαρκώς μεταβιβαστικές πληρωμές. Αυτό θα μετατρέψει την Ευρωπαϊκή Ένωση σε κάτι πολύ διαφορετικό από αυτό που αρχικά ήταν ως ‘φανταστικό αντικείμενο’ που αιχμαλώτιζε τη φαντασία των λαών. Θα είναι μια γερμανική αυτοκρατορία με την περιφέρεια σαν ενδοχώρα της».

Κι εδώ αρχίζουν οι διαφορές ανάμεσα στον Σόρος και τους σχολιαστές του. Ο Τζορτζ Σόρος θεωρεί όπως είδαμε – και ο Τζο Βάιζενταλ συμφωνεί μαζί του – ότι από τη στιγμή που η Γερμανία δεν θέλει τη διάρρηξη του ευρώ, η Ευρώπη θα γίνει μια γερμανική αυτοκρατορία, με τους Γερμανούς να αποδέχονται απρόθυμα τις μεταβιβαστικές πληρωμές προς τη χολωμένη περιφέρεια. Αντίθετα ο Φίλιξ Σάλμον πιστεύει πως κάτι τέτοιο είναι αδύνατο πολιτικά, σε μια ένωση δημοκρατικών κρατών.

Ίσως όμως η λύση να βρίσκεται αλλού, στην Ευρώπη των ‘δύο ταχυτήτων’ στην οποία για πρώτη φορά αναφέρθηκε χτες ανοιχτά η Γερμανίδα καγκελάριος Αγγέλα Μέρκελ. Μιλώντας στη γερμανική τηλεόραση η Μέρκελ είπε ότι υποστηρίζει μια πολιτική και μια δημοσιονομική ένωση στην Ευρώπη, «ακόμη κι αν κάποιες χώρες δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν με τον ίδιο γρήγορο ρυθμό». Η στιγμή που λέγεται αυτό, την ώρα που βγαίνει εκτός ελέγχου η κρίση στην Ισπανία και η χώρα καλείται είτε να αποδεχτεί ένα υφεσιακό ευρωπαϊκό πρόγραμμα με διεθνή έλεγχο είτε να επιστρέψει στο νόμισμά της, θα λέγαμε ότι φωτογραφίζει μια πιθανή έξοδο όχι μόνο της Ελλάδας, της Πορτογαλίας και της Ιρλανδίας αλλά δυνητικά και της Ισπανίας και της Ιταλίας, προκειμένου να διαφυλαχτεί ο σκληρός πυρήνας των χωρών του ευρώ με τα υψηλά αξιόχρεα και να προχωρήσει, μόνος του πια. Ευρώπη δύο ταχυτήτων λοιπόν; Τα χρονικά περιθώρια έτσι κι αλλιώς στενεύουν, μέχρι να τελειώσει το καλοκαίρι θα μάθουμε.

Πηγή : Sofokleus10